Powstanie Styczniowe.

 161 lat temu wybuchło Powstanie Styczniowe

Fragment dyptyku Artura Grottgera „Rok 1863 – Pożegnanie i Powitanie”. Źródło: Wikimedia Commons

1. Gdy Rosja przegrała wojnę krymską wielu Polaków uwierzyło, że jest słaba. Zmienił się car, nowym został Aleksander II, który był mniej despotyczny niż jego poprzednik. Mimo, że zapowiedział Polakom iż nie mogą liczyć na autonomię, to jednak złagodził cenzurę i pozwolił wrócić do kraju wielu wygnańcom. To była chwilowa poprawa sytuacji, gdyż już kilka lat później Rosjanie ponownie zaczęli stosować przemoc. Odpowiedzią na powstające organizacje spiskowe i manifestacje patriotyczne był rozlew krwi Polaków. To powodowało zwiększenie nienawiści do zaborcy oraz szkodziło wizerunkowi Rosji na zachodzie.

2. Aby uspokoić sytuację w „polskiej” części imperium car postawił na czele rządu Polaka – Aleksandra Wielopolskiego. Był on zwolennikiem współpracy z Rosją, liczył, że lojalnością uzyskamy autonomię. Jego postawa nie zyskała poparcie Polaków, którzy woleli dwa stronnictwa:

- „białych” – zamożna szlachta i przedsiębiorcy mający umiarkowane poglądy i dążący do wszechstronnego rozwoju kraju oraz wprowadzania stopniowych reform (uwłaszczenie chłopów tylko za odszkodowaniami dla właścicieli ziemi), a walka tylko po uzyskaniu poparcia obcych mocarstw.

- „czerwonych” – studenci, inteligencja oraz mniej zamożne mieszczaństwo – radykalne poglądy, chcieli jak najszybszego wybuchu powstania i gruntownych reform, m. in. uwłaszczenia chłopów bez żadnych odszkodowań dla szlachty.

3. Aby uniknąć powstania Wielopolski zarządził pobór do rosyjskiego wojska – brankę. Komitet Centralny Narodowy przewodzący „czerwonym” postanowił w tych okolicznościach przyśpieszyć wybuch powstania i stało się to w nocy z 22 na 23 stycznia 1863 roku. Było ono kiepsko przygotowane – brakowało broni, nie było jednolitej armii lecz wiele oddziałów partyzanckich.

4. Powstanie styczniowe było wojną partyzancką. Stoczono ponad 1200 potyczek, ale w otwartej walce Polacy nie mieli szans z liczną i dobrze wyposażoną armią rosyjską. Aby uzyskać poparcie chłopów, ogłoszono dekret o uwłaszczeniu, ale chłopi nie ufali szlachcie i nie poparli masowo powstania.

5. Dzięki niezwykłej dyscyplinie polskiego społeczeństwa działało tajne państwo. Rząd Narodowy zbierał podatki, powoływał urzędników, policję i opiekę społeczną. Wszystko w kraju okupowanym przez zaborcę.

6. „Biali” nie chcieli powstania, ale gdy wybuchło udało im się przejąć nad nim kontrolę. Liczyli na pomoc mocarstw – Wielka Brytania i Austria żądały autonomii dla Polaków i groziły Rosji wojną. Romuald Traugutt został dyktatorem powstania i poprawił organizację jego władz. Został jednak po kilku miesiącach schwytany przez Rosjan i stracony. Wojna mocarstw nie wybuchła, a gdy car w marcu 1864 r. ogłosił uwłaszczenie chłopów jasne się stało, że nie poprą oni powstania.

7. Skutki powstania styczniowego (1863-1864) :

- śmierć około 20 tysięcy Polaków, 2 tysiące zostało zamordowanych;

- zesłania na Syberię – kilkadziesiąt tysięcy;

- rusyfikacja (próba przekształcania Polaków w Rosjan).